„Syndrom Martwego Ojca” — Zrozumienie Psychologicznego Wpływu Nieobecności Ojca pod Względem Emocjonalnym i Fizycznym
- Trainer Misfit
- 5 dni temu
- 3 minut(y) czytania
W literaturze psychologicznej i psychoanalitycznej od lat funkcjonuje pojęcie „Syndromu Martwej Matki”, stworzone przez André Greena. To koncepcja opisująca skutki emocjonalnej nieobecności matki dla psychicznego rozwoju dziecka. Jednak na próżno szukać odpowiednika tego syndromu w odniesieniu do ojca. Czy to oznacza, że emocjonalna, a często też fizyczna nieobecność ojca jest mniej istotna? Absolutnie nie.
W tym artykule chcę przybliżyć temat, który wciąż rzadko pojawia się w oficjalnym dyskursie psychologicznym — wpływ emocjonalnej i/lub fizycznej nieobecności ojca na rozwój psychiczny dziecka. Roboczo nazywany jest „Syndromem Martwego Ojca” — nie jako pojęcie kliniczne, lecz opisowe, oddające wagę tego zjawiska.
Dlaczego istnieje „Syndrom Martwej Matki”, a nie „Syndrom Martwego Ojca”?
André Green nie rozszerzył swojej koncepcji na ojca, co wynika z klasycznego ujęcia psychoanalitycznego:
Matka jest pierwszym obiektem przywiązania. To ona wprowadza dziecko w świat emocji i relacji, stanowiąc jego pierwszą „bazę”. Jej psychiczne wycofanie sprawia, że dziecko doświadcza egzystencjalnej pustki, w której zanika poczucie bycia.
Ojciec w tradycyjnym modelu relacji pojawia się później jako figura struktury, autorytetu i separacji. Wprowadza dziecko w świat zewnętrzny, pomaga mu zbudować tożsamość i określić granice.
To dlatego do tej pory brak ojca nie doczekał się systemowego opracowania na poziomie koncepcji psychopatologicznej — mimo że jego konsekwencje są nie mniej dotkliwe.
Brak ojca — nie tylko emocjonalny
Warto podkreślić, że w przypadku ojca emocjonalna i fizyczna nieobecność są często nierozłączne. Ojciec może:
być fizycznie nieobecny z powodu rozstania, śmierci, migracji zarobkowej czy opuszczenia rodziny,
być fizycznie obecny, ale psychicznie nieosiągalny — nie rozmawiać z dzieckiem, nie interesować się jego światem wewnętrznym, nie stanowić przewodnika ani wzorca.
Obie te formy braku ojca mają ogromne znaczenie dla rozwoju psychicznego dziecka. Brak fizycznej obecności ojca pozbawia dziecko figury odniesienia. Z kolei brak emocjonalnego kontaktu sprawia, że nawet w obecności ojca dziecko doświadcza pustki, nie mając się do czego przywiązać i z czym identyfikować.
Konsekwencje braku ojca w dzieciństwie
Brak psychicznego i/lub fizycznego ojca prowadzi do szeregu trudności:
U dziewczynek
Poszukiwanie „ojcowskiej figury” w partnerach — często w relacjach z mężczyznami niedostępnymi, dominującymi lub emocjonalnie wycofanymi.
Problemy z granicami i separacją emocjonalną.
Trudności z poczuciem własnej wartości i bezpieczeństwa.
U chłopców
Trudność w określeniu, czym jest „męskość” i jaką przyjąć rolę społeczną.
Lęk przed autorytetami, unikanie zobowiązań i odpowiedzialności.
Brak wewnętrznego wzorca ojcostwa — niepewność, jak być partnerem czy ojcem.
U obu płci
Trudności w wyznaczaniu granic i określaniu własnej tożsamości.
Lęk przed bliskością lub jej kompulsywne poszukiwanie.
Problemy z poczuciem sprawczości i bezpieczeństwa w świecie.
Jak moglibyśmy zdefiniować „Syndrom Martwego Ojca”?
Jeśli mielibyśmy spróbować ująć ten temat w ramy pojęciowe, byłaby to:
Konsekwencja fizycznej i/lub emocjonalnej nieobecności ojca, która prowadzi do deficytów w budowaniu tożsamości, granic psychicznych i poczucia sprawczości, a także problemów z autorytetami, relacjami i określaniem własnej roli w świecie.
Niektórzy autorzy opisują pokrewne zjawiska poprzez określenia:
Ojciec-duch — formalnie obecny, psychicznie nieosiągalny.
Ojciec-cień — fizycznie nieobecny, którego brak pozostawia pustkę i chaos.
Ojciec-autorytet, którego zabrakło — nieobecny w kluczowych momentach życia dziecka, np. dojrzewania.
Czym różni się brak ojca od braku matki?
Brak matki (emocjonalny/fizyczny) | Brak ojca (emocjonalny/fizyczny) |
Tworzy egzystencjalną pustkę, odcina od emocji. | Powoduje chaos tożsamościowy, brak kierunku. |
Prowadzi do depresyjności, lęku przed porzuceniem. | Prowadzi do lęku przed odpowiedzialnością i relacjami. |
Odbiera dziecku poczucie istnienia. | Odbiera dziecku poczucie struktury i sprawczości. |
Dlaczego warto mówić o emocjonalnym i fizycznym braku ojca?
Bo skutki tego braku są realne i widoczne w pracy psychoterapeutycznej. W relacjach dorosłych osób często ujawniają się konsekwencje zarówno fizycznego opuszczenia, jak i psychicznego dystansu ojca:
trudności z budowaniem bliskości,
nieumiejętność wyznaczania zdrowych granic,
powielanie dysfunkcyjnych wzorców relacji,
problemy z autorytetami i odpowiedzialnością
To nie temat drugoplanowy. To część historii pacjentów, z którą pracujemy na co dzień.
Podsumowanie
Brak fizycznej i/lub emocjonalnej obecności ojca ma poważny wpływ na rozwój psychiczny dziecka, choć w inny sposób niż brak matki. Ojciec odgrywa kluczową rolę w strukturze psychicznej, tożsamości i relacji ze światem. Jego nieobecność prowadzi do chaosu, niepewności, braku kierunku i trudności w budowaniu zdrowych relacji. Brak emocjonalnego wsparcia ze strony ojca może prowadzić do poczucia braku kierunku w życiu. To temat wart osobnej refleksji i rozmowy w pracy klinicznej, warsztatowej i edukacyjnej.
Źródła:
Green, A. (1986). The Dead Mother. International Journal of Psychoanalysis, 67, 21–31.→ Klasyczny tekst André Greena, w którym opisuje koncepcję Syndromu Martwej Matki.
Bowlby, J. (1969/1982). Attachment and Loss. Vol. 1: Attachment. Basic Books.→ Fundament teorii przywiązania, w której podkreślona jest pierwotna rola matki jako pierwszego obiektu przywiązania.
