Dorastanie Bez Ciepła: Skutki Wychowania Przez Chłodną Emocjonalnie Matkę

Trainer Misfit
1 maj
4 minut(y) czytania

Relacja z matką jest dla dziecka pierwszym i najważniejszym doświadczeniem emocjonalnym. To w tej więzi rodzi się poczucie bezpieczeństwa, bliskości i prawo do przeżywania emocji. Co jednak dzieje się, gdy matka nie potrafi nawiązać emocjonalnego kontaktu? Gdy jest chłodna, zdystansowana lub wewnętrznie nieobecna? W psychologii mówimy wtedy o „Syndromie Martwej Matki”. W tym artykule przyglądam się, jakie psychiczne konsekwencje niesie dorastanie w takiej relacji i jak rzutuje to na dorosłe życie.

Matka jako pierwszy obiekt przywiązania

W klasycznym ujęciu psychoanalitycznym matka pełni kluczową rolę w tworzeniu się bezpiecznej bazy dla dziecka. Jest pierwszym obiektem przywiązania — to w relacji z nią kształtuje się poczucie bezpieczeństwa, prawo do przeżywania emocji i do bycia akceptowanym takim, jakim się jest. Gdy matka jest chłodna, niedostępna emocjonalnie lub sama pogrążona w depresji, dziecko nie otrzymuje emocjonalnego odbicia, czyli potwierdzenia swoich przeżyć.

W efekcie dziecko traci fundamentalne poczucie istnienia, jak pisał psychoanalityk André Green. Depresyjna matka, określana przez niego jako „psychicznie martwa”, sprawia, że dziecko identyfikuje się z pustką, a w jego psychice zaczyna kształtować się doświadczenie wewnętrznej śmierci. Zamiast zdrowego „ja” powstaje wewnętrzna pustka, która w dorosłym życiu może objawiać się chronicznym smutkiem, poczuciem bezsensu i trudnością w odczuwaniu radości.

Syndrom Martwej Matki — psychiczne dziedzictwo

W psychologii termin „Syndrom Martwej Matki” odnosi się do sytuacji, w której matka z powodu własnych trudności emocjonalnych (depresji, traumy, zaburzeń osobowości) jest psychicznie nieobecna dla dziecka. Może być fizycznie obecna, zajmować się obowiązkami, ale emocjonalnie pozostaje niedostępna. Dziecko nie doświadcza wtedy tzw. emocjonalnego odbicia — jego radość, smutek, lęk czy złość nie są zauważane, nazywane ani adekwatnie przyjmowane.

Konsekwencją tego stanu jest:

poczucie wewnętrznej pustki
chroniczny smutek
depresyjność
trudność w rozpoznawaniu i regulacji emocji
problem z identyfikacją siebie jako osoby wartościowej

Taka osoba może od wczesnego dzieciństwa nieświadomie odcinać się od swoich emocji lub w dorosłości wikłać się w związki oparte na zależności, gdzie na nowo odtwarza relację z chłodną, wymagającą lub niedostępną osobą.

Brak zdolności do regulacji emocji

Jednym z najpoważniejszych skutków wychowania przez chłodną emocjonalnie matkę jest brak umiejętności regulacji emocji. Dziecko, które nie doświadcza emocjonalnego odbicia, nie uczy się rozpoznawać swoich uczuć ani adekwatnie na nie reagować. W rezultacie w dorosłym życiu może mieć trudność z określeniem, co czuje, a także z modulowaniem intensywności emocji.

Pojawia się zjawisko alexithymii — ograniczonej zdolności do identyfikowania i wyrażania emocji. Emocje mogą być tłumione lub odreagowywane w sposób gwałtowny, nieadekwatny do sytuacji. Nierzadko przybierają też postać objawów somatycznych — bóle głowy, napięcia mięśniowe, problemy żołądkowe, chroniczne zmęczenie.

Silne mechanizmy obronne

Aby poradzić sobie z wewnętrznym bólem i pustką, dziecko rozwija mechanizmy obronne. Najczęściej pojawiają się:

dysocjacja — odłączanie się od przeżyć emocjonalnych, od ciała, od sytuacji relacyjnych.
zamrożenie emocji — tłumienie uczuć, by uniknąć bólu odrzucenia i osamotnienia.
unikanie bliskości — budowanie dystansu w relacjach z obawy przed ponownym zranieniem.
kompulsywne kontrolowanie sytuacji lub emocji innych — by utrzymać poczucie bezpieczeństwa.

Te mechanizmy, choć nieświadome i ochronne w dzieciństwie, w dorosłości prowadzą do izolacji emocjonalnej, trudności w relacjach i problemów psychicznych.

Problemy z poczuciem własnej wartości

Dziecko chłodnej emocjonalnie matki uczy się, że jego emocje, potrzeby i obecność nie są istotne. Brak bezwarunkowej akceptacji powoduje, że poczucie własnej wartości budowane jest nie na wewnętrznym przekonaniu o własnej ważności, ale na zewnętrznych osiągnięciach lub akceptacji innych.

W dorosłym życiu może to skutkować:

permanentnym poczuciem niedoskonałości
wewnętrznym krytykiem
poczuciem wstydu
poszukiwaniem wartości w oczach innych

Osoba taka często ma trudności w uznaniu własnych sukcesów i odczuwaniu satysfakcji z siebie. Może obsesyjnie dążyć do perfekcji lub rezygnować z prób, by uniknąć porażki.

Problemy w relacjach

Brak zdrowego modelu przywiązania wpływa na dorosłe relacje. Osoby wychowane przez chłodne matki często:

boją się bliskości
nie potrafią ufać
wikłają się w relacje zależnościowe lub z osobami niedostępnymi
unikają emocjonalnego zaangażowania
powielają schemat relacji z dzieciństwa

Często towarzyszy temu chroniczne poczucie samotności i przekonanie, że „nikt mnie nigdy naprawdę nie pokocha”.

Czy można z tego wyjść?

Mimo trudnych doświadczeń dzieciństwa możliwa jest zmiana. Proces leczenia zwykle obejmuje:

pracę nad rozpoznawaniem i akceptowaniem emocji
budowanie poczucia bezpieczeństwa w relacji terapeutycznej
przeformułowanie wewnętrznego dialogu i pracy z krytykiem wewnętrznym
naukę stawiania granic i rozpoznawania swoich potrzeb

Często niezbędnym etapem terapii jest też żałoba po „idealnej matce”, czyli pogodzenie się z faktem, że w dzieciństwie nie otrzymało się tego, co było potrzebne, i nauczenie się dawać to sobie samemu.

Podsumowanie

Relacja z chłodną emocjonalnie matką kształtuje psychikę dziecka na bardzo głębokim poziomie. Poczucie pustki, problemy z emocjami i relacjami, niska samoocena to konsekwencje, które mogą utrzymywać się latami. Jednak dzięki świadomej pracy nad sobą, terapii i uważności na własne potrzeby możliwe jest odzyskanie kontaktu ze sobą i budowanie zdrowych, wspierających relacji.

Żródła:

Green, A. (1983). The Dead Mother. International Journal of Psycho-Analysis, 64, 347-361.👉 Klasyczny, fundamentalny tekst w psychoanalizie na temat tzw. „Syndromu Martwej Matki”. Green opisuje mechanizm psychicznej nieobecności matki i jego wpływ na psychikę dziecka.
Bowlby, J. (1969, 1988). Attachment and Loss (Tom I, II, III). London: Hogarth Press. Podstawowe dzieło na temat teorii przywiązania. Wyjaśnia znaczenie relacji matki z dzieckiem w budowaniu bezpiecznej bazy i konsekwencje jej braku.