Przywiązanie do Sprawcy – Gdy Miłość Staje się Więzią Traumy

Czy można kochać kogoś, kto nas rani? Dlaczego osoby doświadczające przemocy często nie odchodzą, a wręcz czują silne przywiązanie do swojego sprawcy? To pytania, które od lat zadają sobie terapeuci, badacze i ofiary przemocy emocjonalnej. Zjawisko to ma swoją nazwę: trauma bonding, czyli przywiązanie do sprawcy.

Co to jest "trauma bonding"?

Trauma bonding to silna emocjonalna więź powstająca między osobą krzywdzoną a osobą, która tę krzywdę zadaje. Mimo przemocy, lęku czy upokorzenia, ofiara odczuwa wobec sprawcy przywiązanie, lojalność, a czasem nawet miłość. Ta więź jest paradoksalna: przypomina uzależnienie emocjonalne, w którym chwile cierpienia przeplatają się z momentami czułości i ulgi. Badacze nazywają to cyklem przemocy naprzemienne fazy strachu i nagrody wzmacniają więź w sposób podobny do działania substancji uzależniających.

Psychologia tłumaczy to zjawisko przez mechanizmy, które choć destrukcyjne kiedyś mogły pełnić funkcję przetrwania. Dla wielu osób, zwłaszcza tych z doświadczeniem traumy wczesnodziecięcej, relacja ze sprawcą odtwarza znany, choć bolesny wzorzec.

Mechanizm naprzemiennych wzmocnień

Kluczowym elementem trauma bondingu jest tzw. intermittent reinforcement czyli naprzemienne karanie i nagradzanie. Sprawca po okresach agresji i krytyki potrafi być czuły, przepraszać, obiecywać poprawę. Te chwilowe „nagrody” wywołują w mózgu ofiary wyrzut dopaminy i oksytocyny hormonów odpowiedzialnych za przyjemność i więź.

Z perspektywy neurobiologicznej ofiara zostaje więc uzależniona od ulgi: od tych krótkich chwil spokoju, które stają się jeszcze bardziej wartościowe po okresach bólu. To mechanizm identyczny z uzależnieniem, im mniej przewidywalne są nagrody, tym silniejsze przywiązanie.

Wczesne doświadczenia i styl przywiązania

Badania pokazują, że osoby z lękowym lub zdezorganizowanym stylem przywiązania są szczególnie podatne na tworzenie więzi traumatycznych. Jeśli w dzieciństwie opiekun był jednocześnie źródłem miłości i lęku, dziecko uczy się, że bliskość wiąże się z bólem. W dorosłym życiu może więc podświadomie odtwarzać ten wzorzec, próbując „naprawić” coś, czego nie udało się naprawić w relacji z rodzicem.

W takiej sytuacji trauma bonding staje się powtórzeniem nieukończonej relacji z przeszłości trudną próbą odzyskania miłości tam, gdzie wcześniej jej zabrakło.

Mechanizmy psychiczne, które wzmacniają więź traumatyczną

1. Dysocjacja i przetrwanie emocjonalne

W chronicznym stresie mózg „odłącza” emocje, by przetrwać. Ofiara może tłumić gniew, smutek czy strach, zamiast tego skupia się na chwilach „spokoju”.

2. Identyfikacja z agresorem

To nieświadomy mechanizm obronny: przyjmując punkt widzenia sprawcy, ofiara czuje, że ma nad sytuacją większą kontrolę. Zaczyna go usprawiedliwiać i bronić. Możliwe, że zacznie przejmować zachowani agresora by poczuć się bezpieczniej.

3. Wina i wstyd

Sprawcy często manipulują ofiarami, wzbudzając poczucie winy („Gdybyś mnie nie prowokowała, nie byłbym agresywny”). Ofiara zaczyna wierzyć, że to ona jest problemem. Z czasem przestaje ufać własnej percepcji. Jest to zjawisko znane jako gaslighting.

4. Izolacja społeczna

Sprawca ogranicza kontakty ofiary z innymi ludźmi, przez co traci ona punkt odniesienia. Bez zewnętrznej perspektywy łatwiej jest uwierzyć w narrację sprawcy i uznać przemoc za „normalną”.

Etapy powstawania więzi traumatycznej

1. Idealizacja („love bombing”) – sprawca zalewa ofiarę uwagą, czułością, obietnicami.

2. Utrwalanie zależności – kontrola, manipulacje, izolacja, uzależnienie emocjonalne lub finansowe.

3. Przemoc – pierwsze akty agresji, krytyki, karania.

4. Przeprosiny i „miesiąc miodowy” – sprawca staje się czuły, obiecuje zmianę, wzmacniając nadzieję ofiary.

5. Powtórzenie cyklu – przemoc powraca, a z nią coraz silniejsza więź emocjonalna.

   
   

Każdy cykl umacnia mechanizm uzależnienia: po cierpieniu następuje ulga, która daje złudne poczucie miłości.

Skutki trauma bondingu

Więź ze sprawcą pozostawia głęboki ślad psychiczny i fizjologiczny. Badania wskazują, że osoby z traumatycznym przywiązaniem często cierpią na:

• objawy PTSD, depresję i zaburzenia lękowe,

• trudności w relacjach, problemy z zaufaniem i granicami,

• zaburzenia somatyczne (bezsenność, bóle, napięcia mięśniowe),

• zaburzenia tożsamości i poczucie winy,

• silną potrzebę powrotu do sprawcy, nawet po zerwaniu.

W badaniach dotyczących ofiar handlu ludźmi (Casassa, Knight & Mengo, 2022) opisano, że wiele z nich broniło swoich oprawców, a nawet odczuwało wobec nich wdzięczność. Jest to klasyczny objaw więzi traumatycznej.

Jak zerwać więź traumatyczną?

Przywiązanie do sprawcy nie znika samo. Wymaga czasu, wsparcia i terapii. Najskuteczniejsze podejścia to:

1. Edukacja – zrozumienie, że więź ta nie jest „miłością”, lecz skutkiem traumy i manipulacji.

2. Bezpieczne odseparowanie – fizyczne i emocjonalne odcięcie się od sprawcy.

3. Terapia traumy (np. EMDR, terapia przywiązania, praca z ciałem) – pomaga odbudować poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości.

4. Wsparcie społeczne – odbudowanie relacji z osobami, które nie krzywdzą.

5. Praca z poczuciem winy i wstydu – uczenie się współczucia wobec siebie.

6. Świadomość cyklu – rozpoznanie momentu, gdy pojawia się pokusa powrotu, i stworzenie planu bezpieczeństwa.

   
   

W terapii kluczowe jest odzyskanie autonomii stopniowe oddzielenie emocjonalnego uzależnienia od poczucia tożsamości.

Dlaczego o tym warto mówić

Trauma bonding to nie jest słabość.To psychologiczna konsekwencja przemocy i naturalny mechanizm przetrwania w sytuacjach skrajnego stresu. Zrozumienie tego zjawiska pozwala zdjąć z ofiar ciężar winy i otworzyć przestrzeń do leczenia. Dla terapeutów, edukatorów i wszystkich pracujących z osobami po przemocy, świadomość mechanizmów trauma bondingu jest kluczowa:pozwala zrozumieć, dlaczego odejście nie zawsze jest proste i jak można wspierać proces odzyskiwania wolności emocjonalnej.

📚 Źródła naukowe

• Carnes, P. (1997). The Betrayal Bond: Breaking Free of Exploitive Relationships. Health Communications.

• Schore, A. N. (2003). Affect Dysregulation and Disorders of the Self. Norton.

• Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-Regulation. Norton.

• Dutton, D. G., & Painter, S. (1993). Emotional attachments in abusive relationships: A test of traumatic bonding theory. Violence and Victims, 8(2), 105–120.

• Freyd, J. J. (1996). Betrayal Trauma: The Logic of Forgetting Childhood Abuse. Harvard University Press.

• van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Penguin Books.