
Człowiek nie jest istotą zero-jedynkową, której naturę można sprowadzić do prostych kategorii dobra lub zła, siły lub słabości. Nasza osobowość to złożona mozaika doświadczeń, emocji i przekonań, które tworzą niezliczone odcienie szarości. W rezultacie ludzkie zachowania bywają niespójne, a reakcje nie zawsze podążają za logicznymi schematami. Jest to efektem wewnętrznego dialogu pomiędzy różnymi częściami naszej psychiki, które – choć czasami wydają się sprzeczne – mają na celu jedno: chronić nas i pomóc nam przetrwać w obliczu wyzwań, jakie stawia życie. Rozumienie tej wielowymiarowości pozwala spojrzeć na siebie i innych z większą empatią i akceptacją.
Twórca Koncepcji
Dr Janina Fisher to uznana psychoterapeutka, specjalistka w dziedzinie traumy i psychologii klinicznej, która od wielu lat zajmuje się pomocą osobom zmagającym się z traumą, zaburzeniami przywiązania oraz dysocjacją. Jest autorką licznych publikacji naukowych i książek, a także prowadzi warsztaty i szkolenia na całym świecie. Fisher łączy różne podejścia terapeutyczne, takie jak terapia somatyczna, teoria przywiązania, oraz podejście Internal Family Systems (IFS), aby wspierać proces uzdrawiania u swoich pacjentów. Jej praca skupia się na integracji ciała i umysłu w procesie leczenia traumy oraz na rozwijaniu empatycznego zrozumienia dla różnych aspektów naszej osobowości.
Czym jest koncepcja części osobowości według Janiny Fisher?
Koncepcja części osobowości opiera się na założeniu, że nasze doświadczenia życiowe, zwłaszcza te trudne i traumatyczne, mogą prowadzić do rozwinięcia w nas różnych "części". Każda z nich pełni specyficzną funkcję ochronną, która pomagała nam przetrwać w obliczu stresu, zagrożenia lub bólu emocjonalnego. Te części nie są oznaką "zaburzeń", lecz adaptacjami, które umożliwiły nam radzenie sobie w trudnych sytuacjach.
Według Fisher, możemy wyróżnić kilka głównych części, które reagują na różne wyzwania i zagrożenia. Każda z tych części działa w sposób automatyczny, aby zapewnić bezpieczeństwo, ale czasami ich działania mogą być sprzeczne z naszymi obecnymi celami i wartościami. Praca terapeutyczna polega na rozpoznawaniu, zrozumieniu i integrowaniu tych części, aby mogły funkcjonować w harmonii pod kierownictwem zdrowego dorosłego.
Podział części osobowości według Janiny Fisher
1. Część Logiczna (Zdrowy Dorosły)
To najbardziej dojrzała i świadoma część naszej osobowości, która reprezentuje nasze zasoby, wartości i zdolność do podejmowania przemyślanych decyzji.
Jak działa?
Jest zdolna do podejmowania racjonalnych działań w zgodzie z naszymi długoterminowymi celami.
Potrafi spojrzeć na sytuację z perspektywy "tu i teraz" zamiast reagować na bazie przeszłych doświadczeń.
Ułatwia integrację innych części, wspierając ich funkcjonowanie w sposób adaptacyjny.
Uczy nas reagowania z empatią zarówno wobec siebie, jak i innych.
2. Część Walcząca
To część aktywowana w sytuacjach postrzeganego zagrożenia, która wykorzystuje strategię walki, aby chronić nas przed bólem lub krzywdą.
Jak działa?
Reaguje agresją, autoagresją, gniewem lub konfrontacją, aby utrzymać poczucie kontroli.
Może być impulsywna, podejmując działania w obronie własnych granic.
Jej korzenie tkwią w reakcji "fight" (walka) w obliczu zagrożenia.
Przykład: W obliczu krytyki część walcząca może szybko kontratakować, aby uniknąć poczucia bezradności. Cechuje ją nieufność. Część walcząca utrzymuje nieustanną czujność, co w rezultacie jest bardzo męczące.
3. Część Unikająca
To strategia przetrwania, która polega na odcięciu się od trudnych emocji lub sytuacji, które wywołują dyskomfort.
Jak działa?
Ucieka od problemów poprzez izolację, unikanie konfrontacji lub zaprzeczanie.
Może przejawiać się w formie pracoholizmu, nadmiernego korzystania z rozrywek, a czasem w uzależnieniach, w tym zaburzeniach odżywiania.
Wynika z reakcji "flight" (ucieczka) jako mechanizmu obronnego.
Przykład: Osoba używająca części unikającej może zmieniać temat lub unikać rozmów na trudne tematy, aby nie odczuwać dyskomfortu. Część unikająca ma sklonności do izolacji w celu zapewniania sobie bezpieczeństwa, jednoczęśnie blokując sobie dostęp do interakcji, co może mieć negatywne skutki dla zdrowia psychicznego i życia społecznego.
4. Część Zamrożona
To część, która reaguje na przytłaczające sytuacje poprzez zablokowanie emocji i działania.
Jak działa?
Wywołuje poczucie bezradności, paraliżu emocjonalnego lub braku energii.
Może powodować apatię, wycofanie się z aktywności czy brak inicjatywy.
Bazuje na reakcji "freeze" (zamrożenie), kiedy żadna inna strategia nie wydaje się możliwa.
Przykład: W stresującej sytuacji osoba zamrożona może zastygnąć, nie będąc w stanie podjąć żadnego działania. Ta część często mierzy się z zaburzniami lękowymi, typu: lęk przestrzeni czy irracjonalny lęk przed byciem obserwowanym. Część zamrożoną cechuję przerażenie i strach, co często prowadzi do rozwoju ataków paniki.
5. Część Uległa
To część, która próbuje unikać zagrożenia poprzez podporządkowanie się i zadowalanie innych.
Jak działa?
Skupia się na uszczęśliwianiu innych, rezygnując z własnych potrzeb i granic.
Próbuje minimalizować ryzyko odrzucenia, konfliktu lub krytyki.
Wynika z reakcji "fawn" (uległość) jako strategii przetrwania.
Przykład: Osoba może zgodzić się na coś, co jej nie odpowiada, tylko po to, aby uniknąć konfliktu lub zdobyć aprobatę. Część uległa działa wbrew sobie, uszczęśliwiając wszystkich wokół, co nie jest przejawem uprzejmości czy miłego charakteru, ale wyuczonym sposóbem na przetrwanie. Schemat ten wynika z obawy przed odrzuceniem lub brakiem akceptacji. Część uległą cechuje "troszczenie się o innych", "odgrywanie roli dobrego dziecka", a także nienawiść do siebie i przygnębienie.
6. Część Szukająca Więzi
To część, która pragnie bliskości, akceptacji i poczucia przynależności.
Jak działa?
Skupia się na budowaniu relacji i utrzymywaniu więzi, czasem kosztem własnych potrzeb.
Może być nadmiernie zależna od aprobaty innych lub bać się samotności.
Wynika z naturalnej potrzeby przywiązania i bezpieczeństwa.
Przykład: Osoba może robić wszystko, aby utrzymać relację, nawet jeśli jest ona dla niej szkodliwa. Cechuje ją desperacja, a także nadmierne szukanie ratunku i więzi u innych. Cechuje ją niewinność i dziecinność.

Funkcje Części
Każda z tych części pełniła ważną funkcję ochronną w naszym życiu, szczególnie w obliczu trudnych doświadczeń, a ich geneza najczęściej powiązana jest z doświadczeniami z dzieciństwa. Każda z części symbolizuje dziecięce lub nastoletnie "ja" danej jednostki. Jednak z czasem strategie te mogą stać się nieadaptacyjne, wpływając na nasze obecne relacje, decyzje i poczucie własnej wartości. W związku z wyuczonymi mechanizmami części, ktore często nie muszą być już aktywne, przejmują kontrolę nad jednostką, doprowadzając ją do cierpienia.
Przykład: Osoba, która wychowywała się w przemocowym środowisku, gdzie rodzice (lub jeden z nich) byli agresywni i uzależnieni od alkoholu, mogła wykształcić w sobie część walczącą, która musiała być nieustannie czujna. Ta część nauczyła się, że musi być gotowa do obrony, ponieważ nigdy nie wiadomo, kiedy rodzic może ją skrzywdzić. Nawet w dorosłym życiu, kiedy zagrożenie już nie istnieje, ta część może nadal przejmować kontrolę, prowadząc do ciągłej czujności i braku zaufania do innych, co bywa wyczerpujące i negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne.
Przykład: W przemocowym środowisku dziecko mogło wykształcić unikającą część, która zapewniała bezpieczeństwo poprzez izolowanie się w swoim pokoju lub unikanie kontaktu z agresywnym rodzicem. Taka strategia mogła wówczas chronić przed krzywdą. W dorosłym życiu jednak, ta część może nadal aktywować się w sytuacjach stresu, prowadząc do unikania trudnych rozmów, izolacji emocjonalnej lub nawet uciekania w uzależnienia, takie jak alkohol. Osoba może odtwarzać schematy, które kiedyś działały, ale teraz komplikują jej życie.
Podsumowanie
Praca terapeutyczna w podejściu Janiny Fisher koncentruje się na zrozumieniu i zaakceptowaniu różnych części naszej osobowości, które powstały jako odpowiedź na trudne doświadczenia. Kluczowym celem terapii jest stworzenie przestrzeni, w której każda z tych części może zostać wysłuchana i zrozumiana, zamiast być tłumioną czy odrzucaną. Proces ten opiera się na współczującym podejściu, które umożliwia odkrycie funkcji ochronnych, jakie pełniły poszczególne części w przeszłości, oraz na ich stopniowej integracji z pozostałymi aspektami osobowości.
Centralnym elementem tej pracy jest rozwój logicznej części Zdrowego Dorosłego, która pełni rolę przewodnika, ucząc nas świadomego kierowania swoim życiem. Dzięki temu możliwe jest osiągnięcie większej harmonii wewnętrznej, redukcja wewnętrznych konfliktów i poprawa zdolności do reagowania na wyzwania z perspektywy "tu i teraz", a nie w oparciu o przeszłe traumy.
Żródła:
Fisher, J. (2017). Healing the Fragmented Selves of Trauma Survivors: Overcoming Internal Self-Alienation. Routledge, Główne źródło, które szczegółowo opisuje koncepcję części osobowości oraz strategie terapeutyczne.
Fisher, J. (2009). Sensorimotor Psychotherapy: Interventions for Trauma and Attachment (współautorstwo z Pat Ogden). W.W. Norton & Company, Książka wprowadzająca w terapię somatyczną, istotną w pracy nad integracją części